Otizmli bireylere multidisipliner yaklaşımla toplumsallaşma hedeflenmeli
Davranış temelli terapilerle otizmde toplumsallaşma gerçekleştiriliyor
Sosyal etkileşim, irtibat, davranış, ilgi ve başka aktivitelerde sınırlılıkların öne çıktığı
otizmde davranış temelli terapilerle toplumsallaşmanın gelişmesi hedefleniyor. İstanbul Atlas
Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr.
Hacer Nermin Çelen, otizmli bireylerin toplumsal yaşama katılmalarının kıymetli olduğunu
belirterek otizmli bireylere yaklaşımda ebeveyn, psikiyatrist, konuşma terapisti ve
eğitimcinin ortak bir ekip çalışması yürütülmesi gerektiğini söyledi.
İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Hacer Nermin Çelen, Otizm Farkındalık Ayı münasebetiyle yaptığı açıklamada Otizm
Spektrum Bozukluğuna ait değerlendirmede bulundu.
Otizm yıllarca tanımlanmaya çalıştı
Otizmin 19 yüzyıldan itibaren fark edilmeye başlanan nöro farklılık olduğunu belirten Prof.
Dr. Hacer Nermin Çelen, “Otizm ‘Autism Specrum Disorder’, 19 yüzyılda fark edilmeye
başlanmıştır lakin uzun yıllar ne olduğu konusunda tartışmalar devam etmiştir. 1810’da Jean
Etienne Dominique, saplantılara dikkat çekmiş, bu bireylerin birtakım bahisler ve objelere güçlü
saplantılarını fark etmiştir. 1877’de Adolf Kuss Maul istemli konuşmamayı tercih edenler
olarak etiketlemiş, birebir yıl John Down (1887) zihin yetenekleri yetersiz olduğunda ‘idiot
savan’ olarak isimlendirmiş fakat birtakım yeteneklerinin çok güçlü olduğundan kelam etmiştir.
Çocukluk şizofrenisi ya da prematüre demans diyenler de olmuştur” dedi.
20 yüzyıla gelindiğinde otizmle ilgili yeni tanımlamalar yapıldığını belirten Çelen, “Bleuer
(1908) Yunanca kaynaklı autismus sözcüğünden hareket ederek, dıştan gelen uyaranları
tolere edememe, zihin kuramının olmayışı, hastanın fantastik iç dünyası ve kendine
yönelmeyi temsilen bu sözcüğü kullanmayı tercih etmiştir. 1910’da August Hock, kişiliğin
kapanması ile otizmi tanımlamış, Emil Kraepelin (1915) bu bireylerin dalgın, unutkan,
bazılarının entelektüel yapısının farklı yapılanmış (gifted), tecrübelere ilgi duymayan, yetersiz
planları olan egzantrik bireyler olarak tanımlamıştır. Hatta C. Jung (1936) kişilik tiplerini
anlatan kitabında bu bireyleri duymayan, toplumdan uzak kalan, kayıp ve yalnız bireyler
olarak betimlemiştir” diye konuştu.
“Konuşan makinalar” olarak nitelendirdi
Sovyet çocuk psikiyatristi Grunya Sukhareva’nın (1920) egzantrik niyet tipinden ve
topluma ahenk sağlayamadıklarından bu bireyleri “konuşan makinalar” olarak nitelendirdiğini
belirten Çelen, “Bu çocukların akranları ile birlikte olduklarında travmatize oldukları, oyunlara
katılmadıklarını, yüzeysel olduklarını ve streotipik yeni sözler ürettiklerini, nesnelere
saplantılı olduklarını, motor yersizlik ve duygusal küntlük yaşadıklarından da kelam etmiştir.
Çocukluk psikopatisi olarak adlandırdı” dedi. 2013’ten beri nöro farklılık olarak izleniyor
Otizm Spektrum Bozukluğu ile ilgili 1946’dan sonra farkındalığın arttığını, kanıtların
güçlendiğini, 1993’te ise resmi kabul gördüğünü belirten Çelen, “Otizm 2013’ten itibaren ise
nöro farklılık ve otizm sendrom olarak DSM 5’te yer almaktadır. Son vakitlerde medikal
teknolojilerin kullanımı sonucunda otizm ile ilgili çok sayıda bilgi edinildiğini ve
semptomlarının daha düzgün belirlendiğini söylemek mümkündür” dedi.
Otizmde üç özellik dikkat çekiyor
Otizmin özelliklerinin üç başlık altında toplanabileceğini belirten Çelen, bunları şöyle açıkladı:
Sosyal etkileşim: Oburlarının hislerini anlamada farkındalığı olmama, tipik olmayan
konfor, atipik taklit, arkadaş edinmede hudutlu yetenek dikkat çeker.
İletişim: Sözel ya da sözel olmayan irtibat sonluluk, kendini tabir etmede sonluluk, iletişimde
karşılık verememe üzere durumlar ortaya çıkıyor.
Davranış, ilgi ve öteki aktivitelerde sonlu örüntüler: Davranış repertuarı sonludur. Streotipk
ve tekrarlanan vücut hareketlerine sahiptir. Anlamsız nesnelere bağlanma, ilgi alanı darlığı,
dikkat ve motivasyon eksikliği görülür. Değişen ortama ahenk sağlayamazlar. Diğerleri yokmuş
gibi davranma, seslenildiğinde duyma engelli üzere karşılık vermeme, göz kontağı olmadığı için
yüz tabirlerini anlamama, diğerlerinin hislerine katılmama üzere davranışlar dikkat çeker.
İnsanların cansız objeler yahut gerekli araç oldukları düşünülür. Otizmli bireylerin acı çektiğini
ya da hoşnutsuz olduğunu anlamak zordur.
Konuşmalarında tekrarlar görülür
Otizmli bireylerin yönlendirmelere ayak uyduramadığını belirten Çelen, “Diş fırçalama ve
giyinme üzere ihtiyaçlarını yerine getirmekte zorlanır. Konuşmalarında tekrar (echolali)
görülür yahut reklamlardan duyduğu stereotipik sesler çıkarır, mizahtan ya da alaydan
anlamaz. Soyut ve hayali aktiviteleri anlamaz, reaksiyon verirken gülümseme ve baş sallama
yapmaz. Beklenmedik güçlü sese ve ışığa çok reaksiyon verirler. Mükemmeliyetçi dolayısıyla
kaygılı oldukları da söylenir. Bu sıralananların hepsi otistik birey yahut çocukta görülmez. Hatta
çocuklukta otizm tanısı almamış yetişkinlerde de rastlanabilir” dedi.
Beyinin yapı ve fonksiyonlarında farklılık var
Yeni imkanlarla otizmin nedenlerine ait çalışmaların üzerinde çok durulduğunu belirten
Çelen, “Otizmin büyük bir yüzde ile genetik olduğu söylenmektedir. Genetik ve kromozomal
alt yapısından kelam edilmektedir. Otizmli bireylerin beyninde yapı ve fonksiyonlar olağan bireylere
göre farklıdır. Doğum sırasındaki komplikasyonlar, düşük doğum kilosu ve alerjenler, viral
enfeksiyon, yiyecek alerjileri, bağışıklık sistemindeki anomali ve aşılar otizm nedenleri
arasında sayılmaktadır. Yeniden de kesin nedenler olmayabilir. Nedenlerine ait çalışmalar
devam etmektedir” dedi.
Multidisipliner yaklaşımla toplumsallaşmaları kıymetli Otizmli bireylerin toplumsal yaşama katılmalarının kıymetli olduğunu belirten Prof. Dr. Nermin
Çelen, “Günümüzde davranış temelli terapiler ile toplumsallaşmaları gerçekleştirilmektedir.
Ülkemizde 2003’ten itibaren İstanbul’da otizm ile ilgili açılan kurumların yanı sıra öteki illerde
de faaliyet gösteren kurumlar otizmle ilgili çalışmalar yürütmektedir” dedi.
Takım çalışması yürütülmeli
Prof. Dr. Nermin Çelen, terapi sırasında bir ekip çalışmasının önerildiğini belirterek
multidisipliner yaklaşımın ehemmiyetini vurgulayarak ebeveynler, çocuk tabibi ya da psikiyatrist,
konuşma terapisti ve eğitimcinin ortak çalışmasının değerli olduğunu vurguladı.
Otizmli bireylerin yeme ve beslenme alışkanlıklarına ait tekliflerin de paylaşıldığını belirten
Çelen, “Süt ve buğday proteini yasaklılar ortasında yer almaktadır. Taze meyve ve sebzeler,
Omega 3, fındık, balık üzere besinler hekimler tarafından önerilmektedir” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
